Kontrola ZUS L4. Kontrola zwolnienia lekarskiego w ciąży i nie tylko

Kontrola ZUS L4 to jeden z tematów, który interesuje Was najbardziej – szczególnie kobiety w ciąży. I nic w tym dziwnego, ponieważ kontrola zwolnienia lekarskiego budzi sporo emocji. Ostatnio natknęłam się na wywiad z jedną z pewną prawniczką. Pojawia się w nim takie zdanie, które budzi mój spory niepokój. Otóż wywiad sugeruje, że na zwolnieniu lekarskim można swobodnie jechać nad morze. Dlaczego się z tym nie zgadzam? Ano uważam, że podstawowa zasada, którą powinien kierować się prawnik to brak uogólnień. Ta sama porada będzie dobra dla 7 kobiet. Dla jednej będzie niepotrzebna. A dla dwóch okaże się strzałem w kolano.

Kontrola ZUS L4, czyli kontrola zwolnienia lekarskiego

Kontrola ZUS L4 to perspektywa, która spędza sen z powiek niejednemu choremu – ale również kobietom w ciąży. Co można robić na zwolnieniu lekarskim? Czy można w tym czasie pojechać na wakacje? Czy mogę w tym czasie robić zakupy, opiekować się dzieckiem? Na wszystkie te pytania odpowiemy w dzisiejszym wpisie.

Kontrola ZUS L4 a kontrola zwolnienia lekarskiego przez pracodawcę

Czy pracodawca może skontrolować w jaki sposób korzystam ze zwolnienia? To Wasze bardzo częste pytanie. I dobrze, pytajcie! Nie ma złych pytań 🙂

Postanowiłam więc, że podsumuję co – w mojej ocenie jako adwokata zajmującego się m.in. prawem pracy nie od dziś – powinna wiedzieć każda osoba korzystająca ze zwolnienia lekarskiego. W szczególności zaś odpowiadam o zakresie kontroli zwolnienia lekarskiego w ciąży. 

Zwolnienie lekarskie – co to jest i co daje

Zacznijmy od krótkiego przypomnienia, że zwolnienie lekarskie potocznie nazywane „L4” to nic innego jak zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy wystawione przez uprawnionego do tego lekarza. Dokument ten oznacza, że pracownik/zleceniobiorca/przedsiębiorca ze względu na stan swojego zdrowia nie jest w stanie pracować. W takiej sytuacji – o ile podlega ubezpieczeniu chorobowemu i spełnia kryteria „okresu wyczekiwania” (30/90 dni) przysługuje mu wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy.

Zwolnienie lekarskie w ciąży

Uwaga do przyszłych mam: nie ma żadnych szczególnych zasad udzielenia zwolnień w ciąży.  Wszystkie zasady tyczące się zwolnień lekarskich, ich wykorzystywania i kontrolowania są takie same w odniesieniu do wszystkich ubezpieczonych. Przypomnieć też w tym miejscu należy, że przynajmniej teoretycznie nawet w ciąży nie jesteśmy na zwolnieniu z powodu „ciąży”, a z powodu schorzeń/dolegliwości jedynie przypadających w tym okresie. Znowu przynajmniej teoretycznie – w założeniu ustawodawcy powinnyśmy pracować do samego porodu. Proszę pamiętajcie o tych założeniach czytając poniższy artykuł i zawsze miejcie je w głowie, jeśli korzystacie ze zwolnienia lekarskiego w ciąży.

Sprawdź też: Zwolnienie z pracy na badania w ciąży

Kto może kontrolować wykorzystanie zwolnienia?

Do kontrolowania ubezpieczonych uprawnieni są Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórzy pracodawcy – tzw. duzi płatnicy składek (czyli podmioty, które zatrudniają co najmniej 20 osób) – co do wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.

Kontrola formalna zwolnień lekarskich

Kontrola formalna ZUS L4 polega na sprawdzeniu, czy zaświadczenie:

1. nie zostało sfałszowane,
2. zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Pomijając pierwszy punkt (za który można odpowiadać także karnie, więc nie polecam!), o zasadach wydawania zwolnień pisałam Wam już  wcześniej tutaj we wpisie o zwolnieniu lekarskim w ciąży, i tutaj, w artykule o zwolnieniu wstecz i wprzód. Nic nadzwyczajnego. A w dodatku to lekarz wystawiający zwolnienie ma podstawowy obowiązek tego pilnować.

Rzecz jedynie w tym, że jeśli podczas kontroli ZUS L4 okaże się, że ze zwolnieniem lekarskim „coś będzie nie tak” to nie lekarz zostanie bez pieniędzy na bieżące wydatki tylko osoba korzystająca ze zwolnienia. Dlatego przed wyjściem z gabinetu lekarskiego 3 razy upewnijcie się, że lekarz dobrze wypisał wszystkie rubryczki na druku. Mimo, że pewnie w ostatecznym rozrachunku uda Wam się przekonać ZUS, że błąd lekarza nie może obciążać Was – lepiej chuchać na zimne.

Sprawdź też: Zwolnienie lekarskie w ciąży

Co można robić na zwolnieniu lekarskim

Przechodząc do tego co najbardziej interesuje wszystkich korzystających ze zwolnień lekarskich – kontrola ZUS L4, czyli kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:

1. nie wykonuje pracy zarobkowej,
2. nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem.

Kontrola zwolnienia lekarskiego – jak wygląda?

Jak wygląda kontrola ZUS L4 – lub kontrola zwolnienia przez pracodawcę? Różnie w zależności od tego kto ją przeprowadza i jaka jest w danym miejscu praktyka. Kontrola powinna być niezapowiedziana i przeprowadzona w miejscu pobytu wskazanym na zwolnieniu lekarskim. Dlatego tak ważne jest wskazanie lekarzowi swojego faktycznego miejsca zamieszkania, czy raczej adresu, gdzie będziemy przebywać podczas zwolnienia lekarskiego. To nie musi być adres zameldowania. To nie musi być Twoje mieszkanie, możesz sobie chorować u mamy lub u siostry. Ale na zwolnieniu ma być adres, pod którym w razie czego zastanie Cię kontrola.

• Czy kontroler może wejść do Twojego domu? Może, nie musi. Możesz go oczywiście nie wpuścić, to zostanie na pewno odnotowane w protokole kontroli.
• Czy kontrolerem może być inny pracownik z Twojej firmy? Tak, i w przypadku kontroli dokonywanych przez pracodawcę tak najprawdopodobniej będzie.
• Czy kontroler będzie Cię badał? Nie. Od tego jest lekarz orzecznik w ZUS. Na takie badanie dostałbyś osobne „zaproszenie”.

No dobrze, wiemy już jak wygląda kontrola ZUS L4 i kontrola zwolnienia lekarskiego przez pracodawcę. Co dalej? W razie stwierdzenia w trakcie kontroli nieprawidłowości osoba kontrolująca sporządza protokół, w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Jeśli nie zastanie Cię w domu to ta informacja zostanie odnotowana w protokole.

Ciekawostką, o której warto wiedzieć i pamiętać – kontrolerzy korzystają z internetu. Więc jeśli zamieszczasz publicznie zdjęcia na facebooku/instagramie czy innym miejscu wprost z górskiej wyprawy, podczas gdy jesteś rzekomo obłożnie chory – to wiedz, że ta informacja może zostać uwzględniona w wynikach kontroli.

Protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag. To bardzo ważne!

Czy mam prawo odnieść się do ustaleń z kontroli ZUS L4?

Jeśli nie będzie Cię w miejscu kontroli – protokół wraz z informacją na temat możliwości ustosunkowania się otrzymasz pocztą. To jest ten moment, w którym powinniście wyjaśnić, czemu nie było Was tam, gdzie być powinniście. Kontrola zwolnienia lekarskiego, aby wypadła pozytywnie wymaga Twojego zaangażowania. 

Ewentualne wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego. W konsekwencji ZUS wydaje decyzję np. o obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego – od której przysługują środki odwoławcze.

Sprawdź też: Kiedy warto iść do sądu pracy?

Czego nie można na zwolnieniu?

Bezwzględnie nie wolno na zwolnieniu pracować. Najlepiej w ogóle. ZUS baaaardzo tego nie lubi. Co prawda jego decyzje są często kwestionowane przed sądem (i to skutecznie) – zastanów się jednak czy na pewno potrzebne Ci do życia postępowanie sądowe, które potrwa kilka lat i będzie wymagało udowadniania oczywistych oczywistości. Nie życzę Ci tego, ale podejmowanie pracy na zwolnieniu to naprawdę ryzykowany pomysł.

Wykonywanie pracy zarobkowej niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia stanowi samodzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku. Chodzi o pracę w rozumieniu potocznym – każde działanie zmierzające do zarobienia pieniędzy. Nie ma znaczenia, że było to na podstawie umowy o dzieło, ustnego umówienia się czy nawet „na czarno”. Nie ma też znaczenia kwestia, że określone czynności mogą być wykonywane odpłatnie lub nieodpłatnie. Praca podjęta „w celu zarobkowym” to taka, która przyniosła rzeczywisty dochód (zarobek).

W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że istnieje orzecznictwo sądów, zgodnie z którym uzyskiwanie wynagrodzenia w wysokości poniżej płacy minimalnej nie stanowi pracy zarobkowej. Ale zróbmy w tym miejscu STOP – tak uznał sąd. ZUS oczywiście upierał się przy swoim. Lepiej nie iść tą drogą.

Prowadzenie działalności na zwolnieniu lekarskim

Oczywiście w najtrudniejszej sytuacji jak zawsze są przedsiębiorcy. Kto prowadzi działalność gospodarczą ten wie, że nie da się z dnia na dzień położyć do łóżeczka i zapomnieć o firmie. Co jeśli masz własną działalność i idziesz na L4? Przedsiębiorcy korzystający ze zwolnień są, o wiele częściej niż pracownicy, poddawani kontroli. Na szczęście sądy wychodzą nam na przeciw.

Po pierwsze sam fakt kontynuowania działalności gospodarczej w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego nie powoduje utraty prawa do zasiłku chorobowego. Ocena, czy prowadzący działalność gospodarczą podjął pracę zarobkową w czasie korzystania z zasiłku chorobowego, zależy od okoliczności konkretnej sprawy, w tym zwłaszcza od rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz rodzaju czynności, które wykonuje osoba korzystająca ze zwolnienia.

Nie stanowi pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy.  Przyjmuje się, że dozwolone jest np. podpisywanie w trakcie zwolnienia dokumentów finansowych, sporządzonych przez inną osobę oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, w szczególności jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy.

Sprawdź też: Podważenie umowy przez ZUS

Kontrola zwolnienia lekarskiego – na co uważać

Często pytacie, co można, a czego nie wolno robić na zwolnieniu, żeby uchronić się przed kontrolą L4 i podważeniem zwolnienia lekarskiego. Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie co wolno, a czego nie wolno robić na zwolnieniu lekarskim. Przyjmuje się, że każdy dorosły człowiek wie, jakie zachowania przystoją osobie „chorej” i „niezdolnej do pracy” – słowem na czym polega „chorowanie”. Przypomnijmy, że celem zwolnienia jest „powrót do zdrowia i pracy”. Jeśli więc działanie podejmowane na zwolnieniu powoduje, że choroba się przedłuża to definitywnie ktoś korzysta ze zwolnienia nie tak jak powinien.

Zasadą jest jednak, że każdy przypadek należy oceniać indywidualnie. Dlatego tak bardzo poruszyło mnie uogólnienie, o którym pisałam na początku. Nie da się uniwersalnie powiedzieć co jest dozwolone na zwolnieniu lekarskim – wszystko zależy od przyczyny zwolnienia, zaleceń lekarskich, stanu rekonwalescencji itd.

Za zachowania niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego w orzecznictwie uznano np.: nadużywanie alkoholu, wzięcie udziału w wycieczce zagranicznej – pielgrzymce, wzięcie udziału w imprezie towarzyskiej czy rozrywkowej, jak również prowadzenie prac remontowych. Za zachowania niezgodne z celem zwolnienia uznać należy również nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, praca w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym. W orzecznictwie podkreśla się, że pracodawca (a tym bardziej ZUS) ma prawo żądać od pracownika wyjaśnienia czy w okresie zwolnienia przeprowadzał zaleconą przez lekarza kurację, czy też wykorzystywał zwolnienie w innym celu – niezależnie od tego czy sprzyjającym poprawie stanu zdrowia czy pogarszającym lub mogącym go pogorszyć.

Co się stanie jeśli nie będzie mnie w domu w czasie kontroli zwolnienia?

Jeśli kontrola zwolnienia lekarskiego ZUS nie zastanie Cię w miejscu pobytu określonym na druku zwolnienia to będzie rozpatrywała indywidualnie wyjaśnienie co do przyczyny nieobecności. Domniemuje się, że pracownik nieobecny pod wskazanym na druku zwolnienia adresie wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z przeznaczeniem i to pracownika obciąża wykazanie, że było inaczej.

Niczego w powyższych zastrzeżeniach nie zmienia to, ze na zwolnieniu wskazano, że „pracownik może chodzić„. W ocenie przeważających kontrolerów powinniśmy siedzieć na zwolnieniu w domu i odpoczywać. Chodzenie zaś ograniczyć do wyjścia do apteki, na rehabilitacje, do piekarni po bułki – i to tylko pod warunkiem, że nikt nie może tego zrobić za nas.

Czy w czasie zwolnienia można jechać na wakacje?

Myślę, że po lekturze tego artykułu już wiesz, że na to pytanie nie da się jednoznacznie odpowiedzieć. Zwolnienie jest po to, żeby dojść do zdrowia. Jestem sobie w stanie wyobrazić taki wyjazd, który bez wątpienia służy celowi zwolnienia (np. zalecone sanatorium). Czy jednak wyjazd na włoską riwierą podczas zwolnienia udzielonego w związku ze złymi wynikami w ciąży będzie usprawiedliwiony? Mam co do tego spore wątpliwości.

Gdyby coś takiego przykuło uwagę ZUS, kontroler na pewno będzie wnikliwie badał dlaczego w ogóle jesteśmy na zwolnieniu, czy podróżowanie na pewno sprzyja likwidacji przyczyny tego zwolnienia etc. Istotne znaczenie ma, przede wszystkim, opinia lekarza, który wystawił zwolnienie lekarskie. Jeżeli pracownik skonsultował swój wyjazd z tym lekarzem i uzyskał jego akceptację, to ocena jego postępowania na pewno będzie inna. Pytanie jednak czy będziemy w stanie w razie potrzeby to udowodnić i czy w razie problemów gotowi jesteśmy na batalię z ZUS.

Podważenie zwolnienia lekarskiego – co dalej

Co jeśli na skutek kontroli przez ZUS Twojego L4 twoje zwolnienie lekarskie zostanie podważone? Przyjmuje się, że zasadniczym celem zasiłku chorobowego jest rekompensata zarobku wskutek wystąpienia u  czasowej, przejściowej niezdolności do zarobkowania. Celem tym nie jest natomiast uzyskanie dodatkowej korzyści obok wynagrodzenia. Dlatego zasiłek chorobowy wypłacany jest nie obok, ale zamiast wynagrodzenia.

Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Poza zasiłkiem chorobowym regulacja ta odnosi się także do świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku opiekuńczego. W praktyce oznacza to, że po przeprowadzeniu kontroli zakończonej negatywnym wynikiem dla „chorującego” ZUS wyda decyzję o obowiązku zwrotu wypłaconego zasiłku lub wstrzyma wypłatę zasiłku jeszcze niewypłaconego.

W konkretnych przypadkach zachowanie pracownika, który w czasie zwolnienia lekarskiego podejmuje czynności sprzeczne z celem tego zwolnienia, a zwłaszcza czynności prowadzące do przedłużenia nieobecności w pracy, może być uznane jako godzące w dobro pracodawcy i sprzeczne z obowiązkami pracowniczymi. Ustalenie przez pracodawcę, że doszło do wykorzystania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem, może stanowić uzasadniona przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli pracownikowi można przypisać winę, co najmniej w postaci rażącego niedbalstwa. Przypomnieć zaś należy, o czym pisałam tutaj, że ciąża nie chroni przed dyscyplinarką.